«Ана тилине олгъан севги оны яхшы менимсемек, айбетлемек, эр бир сёзюнинъ манасыны терен анълагъан алда къулланмакънен олур», – деп бильдире кириш сёзюнде «Къырымтатар этимологик лугъаты»нынъ муэллифи Энвер оджа Къуртумер. Керчектен де, инсан тильнинъ зенгинлигини анълап, оны севмеси ичюн сёзнинъ манасы ве тарихыны бильмелидир ве бу вазифеде онынъ ильк ярдымджысы – этимологик лугъатлар сайылыр.
Миллетимизде бойле лугъат тек бу йыл пейда олды. Шубесиз, муэллиф буюк иш япты, озь араштырмалары нетиджесинде бир чокъ сёзлеримизнинъ этимологиясыны огренип, бу бильгилерни халкъкъа къайтарды.
1994 сенесинден берли Акъмесджит девлет университетининъ (шимдики В.И. Вернадский адына Къырым федераль университети) къырымтатар тили ве эдебияты болюгинде къырымтатар эдебиятындан дерс берген Энвер оджа Къуртумер 2017 сенеси нефакъагъа чыкъа, лякин ильмий араштырмаларыны токътатмай, беш йыл дегенде этимологик лугъат узеринде ишини екюнлей. Биз онынънен субетлешип, ильмий фаалиети ве лугъатнынъ азырланмасы акъкъында къонуштыкъ.
– Энвер оджа, къырымтатар филологиясынен насыл этип мешгъуль олып башладынъыз?
– Озьбекистанда экенде «Ленин байрагъы» газетасыны, «Йылдыз» меджмуасыны даима яздырып, окъуй эдик. 1990 сенеси «Достлукъ» газетасында Акъмесджит девлет университетинде къырымтатар тили ве эдебияты гъыябий болюги ачылгъаныны окъугъан сонъ, анда кирип, тасилимни девам эттирмеге истедим.
Шу болюкте окъугъанларнынъ аман-аман эписи артыкъ Къырымда яшай эдилер, тек мен ве Таджикистаннынъ Ленинабад шеэринде яшагъан Зарема оджамыз Къырымгъа сессиягъа учакънен келе эдик. 1991 сенеси мен де Къырымгъа кочип кельдим. Дипломымны алгъан сонъ деканымыз рахметли Джафер оджа Бекиров мени ишке алды. Бойлеликнен, 1994 сенесинден Акъмесджит девлет университетининъ къырымтатар эдебияты болюгинде оджалыкъ япып башладым.
– Анълагъаныма коре, янъы этимологик лугъат узеринде беш йыл эвельси дегиль де, даа да эвель чалышып башлагъансынъыз…
– Эльбет, та 1994 сенеси университетте оджалыкъ япып башлагъан сонъ, иш девамында чешит анълашылмагъан сёзлерни расткетире эдим. О вакъыт лугъатларымыз даа чокъ дегиль эди, иште, мен яваш-яваш шойле сёзлерни топлап башладым. Яни бу китапнынъ темель ташы та 1994 сенеси къоюлды, демек мумкюн.
Нефакъагъа чыкъкъан сонъ исе топлангъан материалны бир китап шекилинде азырламагъа башладым. Шубесиз, эвель топлангъан малюмат олмай, бу лугъат да беш йылда япылмаз эди.
Асылында этимологик лугъат чыкъармакъ пек де къолай иш дегиль. Тильшынасларымыз биле бу лугъат чыкъкъаныны билип, шаштылар. Чюнки бу бир адамнынъ япаджакъ иши дегильдир. Татаристан, Озьбекистан олсун, къайсы бир миллетнинъ этимологик лугъатына бакъмасанъ, оны бир адам дегиль, бир къач алимден ибарет такъым азырлагъаныны корьмек мумкюн…
Весиле МЕНУСМАН субетлешти
Девамы «Янъы дюнья»да №50(1692) 23.12.2022