Джевдет Аметовнынъ 105 йыллыгъына
Материал о писателе и участнике ВОВ Джевдете Аметове
Улу Ватан дженки акъкъында пек чокъ язылды, эм чокъ эсерлер дюньягъа белли олды. Бизим эдебиятымызда да бу мевзугъа мураджаат эткенлер баягъы бардыр. Оларнынъ арасында Джевдет Аметовнынъ иджады айрыджа ер тутмакътадыр. Онынъ эсерлерине сувукъ, аязлы куньде денъизден эскен джыллы ельчик киби бир джанлылыкъ акъикъаты синъдирильген.
Базылары: «Джевдет Аметовнынъ икяелери къарардан зияде аджыныкълы, инсаннынъ юрегини эзе, хырпалай, рухтан тюшюре», – дейлер. Базылары исе бунынъ аксини айта: «Эдип эсерлерининъ эр бири юксек оптимизм рухунен ашлангьандыр. Омюр фаджиасы тюбюнде буюк ишанч олгъаны билине».
Эдипнинъ «Атеш башында» икяесининъ баш къараманы Эюп дженк мейданында яралангьаныны шойле икяе эте:
«1941 сенесининъ сентябринде бизим участкада пек дешетли чарпышма олды. Душман бизни топ атешине тутты. Бирден якъыджы бир ель мени тёпеге топ киби котерип атты. Астымда, пек теренде атеш яна. Мен шу атешке авдарылдым, лякин мен якъынлашкъан сайын атеш менден узакълаша. Сонъ-сонъуна бир къырмызы нокътадай олып, сёнюп кетти. Эр шейни къаранлыкъ ве тынчлыкъ басты. Мен озюме бир даа госпитальде кельдим…».
Бойле левханы, эльбет, бойле ачыкъ, тесирли, чокъ вакъыткъадже акъылдан чыкъмайджакъ дереджеде ялынъыз дженк атеши ичинде булунгъан иджаткяр ярата биле.
Джевдет Аметов муаребенинъ башындан сонъунадже атешли мейданлар ичинде булунды. Эм андан бутюн дженкяверлеримиз киби озь эвине дегиль де, халкъымыз сюргюн олунгъан ерге къайтты.
Джевдет Аметов 1917 сенеси Къырымнынъ энъ дюльбер ерлеринден бири – Лимена коюнде догъды. Башта озьлерининъ кой мектебинде, ондан сонъ исе Ялтада окъуды. Орта мектепни битирген сонъ Къырым педагогика институтынынъ къырымтатар тили ве эдебияты болюгине кирди. Оны битирир-битирмез дженк фелякети башланды. Дипломлы яшлар эмекке дегиль де, дженк мейданына кеттилер. Яшларнынъ татлы хаяллары, умютлери ёкъ этильди. Оларнынъ ерини душман, танкларынынъ уджюмлеринен берабер юкъусызлыкъ, олюм дешети, азаплары ишгъаль эткен эдилер.
О атешлер ичинден къуртулып, сагъ къалгъан Джевдет Аметов Андижан шеэринде маариф саасында чалышты. Сонъра Ташкент шеэрине авушты. Джумхуриет радиосы янындаки къырымтатар тилинде эшиттирювлер редакциясында чокъ йыллар девамында муаррир хызметинде булунды. «Ленин байрагьы» чыкъып башлагъан биринджи куньден газетада онынъ шиирлери ве икяелери басылып барды.
Вакъыт кечмесинен Ташкентте 1967 сенеси ачылгъан Гъафур Гъулам адына эдебият ве санат нешриятында эдипнинъ «Атеш башында» (1972), «Топлар сускъан сонъ» (1976), «Эрылгъанлар ачкъанда» (1980), «Абдуль Тейфукъ» (1983, Энвер Арифовнен берабер), «Къуршуннен токътатылгъан йыр» (1987) киби бир сыра икяелер ве повестьлер джыйынтыкълары дердж олунды…
Урие ЭДЕМОВА
Девамы «Янъы дюнья»да №40(1682) 14.10.2022