Материал о литературном наследии Бекира Чобан-заде
Уйкен ве орта яшларда олгъан эр бир къырымтатар гъурбет аджджысы, ана-юрт асретлиги
не олгъаныны пек яхшы биле. Амма эдебиятымызда шу дуйгъулар ичюн энъ ифадели,
тесирли сёзлер тапкъан ве юреклеримизге тёккен, озю исе 1944-нинъ мудхиш
сюргюнликтен еди йыл эвель НКВД подвалларында джанаварджасына къатль этильген
Бекир Чобан-заде олгъаныны эминликнен иддиа эте билемиз. Чатырдагъдан, Салгъырдан,
Къара денъизден узакъ диярларда зораки къалмагъа меджбур олгъанымыз йылларда,
онынъ гъурбетлик мевзусында яраткъан «Ах, табылсам!..», «Ой, сувукъ шу гъурбет!»,
«Булутлар, булутлар!..», «Узакъ тавлар», «Бир изин беринъиз!..», «Эзан сеси» киби
шиирлерини окъуп, ангимизнинъ юреги янып куймеди, ангимизнинъ козьлери
яшланмады?.. Шу джедвельдеки энъ тесирли шиирлерден бириси олгъан «Ой, сувукъ шу
гъурбет!» серлевалы шиир «Эдебият хрестоматиясы»нда* акълы оларакъ ер алгъаныны
такъдирлеерек, метнинде бир талай янълышлыкълар, муэллифнинъ фикирлери
денъиштирилип, бозулып берильгенини де къайд этмей кечалмаймыз.
Шиирнинъ шу гъает терен маналы бейитини алайыкъ:
Ойлайман анамнынъ о бол козьяшларын,
Д ж у р т у м н ы н ъ узакъта комюльген джашларын…
«Эдебят хрестоматиясы»нда «Джуртумнынъ» сёзю «коюмнинъ» сёзюне
денъиштирильгени муэллифнинъ фикрини тар бир черчиве ичине сыкъыштырып къоя.
Акъикъатта шаир тек озь коюни я да шеэрини дегиль де, умумен ана-юртуны, бутюн
миллетини къайгъыра.
Бекир Чобан-заденинъ яшайыш ве яратыджылыкъ программасыны олдукъча ифадели
сёзлер ве ибарелернен ифаде эткен шу шиирнинъ екюнлейиджи дёртлюги исе
кирсетильген денъишмелерден отьрю манасыны ве къуветини буюк дереджеде джоя.
Окъуйыджыларымыз буны озьлери де окъуп, хуляса чыкъара билелер. «Эдебият
хрестоматиясы»нда:
Олемиз оларны онъгъармакъ ичюн…
Ф а к ъ ы р н ы тахтына чыкъармакъ ичюн…
Я халкъны къоруй да, севермиз омюр…
Я халкъчюн янар да, олурмыз комюр.
Шу дёртлюкнинъ керчек варианты исе бойледир:
Олемиз оларны онъгъармакъ ичюн…
Т а т а р н ы (!) тахтына чыкъармакъ ичюн…
Я джуртны къоруй да сюремиз омюр…
Я «Джурт!» деп джана да боламыз комюр…
Айдер ЭМИРОВ
ДЕВАМЫ «ЯНЪЫ ДЮНЬЯ»ДА