Материал об ученом-биологе Зоре Аблямитовой-Виноградовой.
«Акълымда, бундан пек чокъ йыл эвельси «Ленин байрагъы» газетасында ветеран журналистлерден А. Озенбашлынынъ бир макъалеси басылып, онда биолог алиме, денъиз организмлери боюнджа намлы мутехассыс Зоре Аблямитова акъкъында икяе этильген эди. Шундан сонъ алимемиз акъкъында, языкъ ки, о макъаледен гъайры башкъа бир малюмат расткетирмедим. Албу ки, хатыра сакъланмакъ керек, эм о хатыра биз къураяткъан келеджекнинъ аятий темелини тешкиль этмек борджлу. Кечмишни бугуньки кунь нокътаий-назарындан терендже огренсек, биз насыл вариетке малик олгъанымызны, оны насыл сакълап къалмакъ, атта ки арттырмакъ мумкюнлигини анълап олурмыз. Дейджегим, Зоре Аблямитова акъкъында янъы малюмат къыдырып тапып, сонъ оны озь окъуйыджыларынъызгъа еткизсенъиз яхшы иш япкъан олур эдинъиз.
Певат Зети»
Керчектен де, биолог алим, биоокеонаграфия илиминде денъиз организмлерининъ экологик биохимиясы киби оригиналь бир ёнелишни яраткъан Зоре Аблякимовна Аблямитова акъкъында материал пек де чокъ дегиль. Википедия олсун, башкъа бир муэллифлер олсун, олар эсасен Амет Озенбашлынынъ 1962 сенеси апрель 1-де «Ленин байрагъы»нда чыкъкъан «Даима яш» серлевлары макъалесине базаналар. Биз де шу макъаледен гъайры «Енциклопедія сучасної України» неширине, Д. Урсунынъ «Деятели крымскотатарской культуры (1921 – 1944 гг.)» библиографик лугъатына эм де «Дженюп денъизлери биология институты» федераль тедкъикъат меркезине бакъкъан Т. И. Вяземский адына Къарадагъ ильмий станциясынынъ ресмий сайтында Зоре Аблямитова акъкъында дердж олунгъан малюматкъа эсасланмагъа тырыштыкъ.
Бойледже, 100-ден зияде ильмий эсернинъ муэллифи, Къара, Азав ве Каспий денъизлеринде япылгъан бир чокъ экспедицион араштырылмаларнынъ иштиракчиси Зоре Аблякимовна Аблямитова 1917 сенеси ноябрь айында Кефе уездининъ Къулчора коюнде догъгъан. Эртедже окъумагъа кирмек ичюн озюне бир яш къошкъан, шунынъ ичюн весикъаларындан догъгъан йылы 1916 сенеси деп косьтериле. Кефедеки мектеп-интернаттан сонъ Къырым педагогика институтында окъуй. Студентлик чагъында химия ве биологиянен пек меракълана, фааль джемаат омюрине къатыла, атта о заман пек мот олгъан ОСОВИАХИМде (бугуньки ДОСААФ киби бир джемиет) парашютнен секирмеге огрене. 1937 сенеси институтны битирген яш къыз такъсимлев боюнджа Судакътаки къырымтатар мектебинде химия оджасы олып чалышып башлай. Бир йылдан сонъ шу ердеки биологик станциянынъ башы Константин Виноградовнен таныша. Константин Александрович къызнынъ химия ве биологиядан яхшы бильгилери олгъаныны къайд этерек, онъа биологик станцияда ильмий хадим олмакъны теклиф эте. Зоре бу теклифни ред этмей ве мектепте оджалыкънен бир сырада ильмий ишнен де мешгъуль ола.
1938 сенесининъ къарсанбалары Зоренинъ къорантасына да токъуна. Онынъ бабасы якъаланып, Сталин лагеринлерине ташлана ве анда да гъайып ола. Эльбет, халкъ душманы сайылгъан адамнынъ къызына биологик станцияда чалышмакъ мумкюн дегиль эди. Сёзде, Зоренинъ башы узеринде де залым къылычы саркъып тура эди. Лякин даа якъында озю де шойле сахте къабаатлав нетиджесинде бир йыл тюрмеде ятып чыкъкъан Константин Александрович Зорени къуртармакъ ичюн оны апай этип алмакъны теклиф эте. Бу – Зоре севимли ишини девам эттире бильмеси ичюн екюне имкян эди. Бойледже, о Константин Александровичке акъайгъа барып, сойадыны денъиштире ве артыкъ Виноградова ола. Акъайынынъ абруйы, урьмет-итибары оны такъиплерден къорчалай…
ДЕВАМЫ ГАЗЕТАДА
Э. АБКЕРИМОВ
«Янъы дюнья» №27(1669) 15.07.2022