Статья о крымскотатарском писателе и педагоге Яхья Наджи Байбуртлы
Сонъ заманларда янъы техника ве технологиялар кениш къулландыкъча, ильмий-тедкъикъат ишлери де вира тезлешмекте, теренлешмекте ве сыфатлашмакъта олгъаныны ачыкъ-айдын корьмектемиз. Эввель бир де бир керекли ве сийрек материал тапмакъ ичюн йылларджа вакъыт сарф олунмакъта эди. Шимди интерент вастасынен базыда бир къач саат ичинде бутюн дюньянынъ архивлерини, кутюпханелерини «долашмакъ», корип чыкъмакъ ве лязим олгъан шейлерни тапмакъ, къулланмакъ ве, керек олгъанда, даянымлы фиятларнен электрон копияларыны сымарламакъ мумкюнаты булунмакътадыр. Бундан да гъайры, бугуньде Къырымгъа авдет олгъан халкъымыз арасында базы эдиплеримизнинъ догъмушлары, несиллери сагъ-селямет олдукъларындан, эллеринде чешит фото ве весикъалар да булунмасы ве атта, къыскъа олса да, муим хатыралар язып алмакъ имкяниетинден файдаланмакъ да мумкюндир.
Ишбу ашагъыдаки парчамыз бунъа бир ачыкъ исбат ве мисальдир. Даа якъында филология фенлери намзети, Февзи Якубов адына КъМПУ оджасы, Таир Нуреддиногълу Киримнинъ ВАК джедвелине кирген журналда русча оларакъ Я.Н. Байбуртлынен багълы аджайип ве баягъы колемли макъалеси басылгъан эди [1, с. 85-90]. Ве о макъаледе чокъ индже шекильде Я.Н. Байбуртлы иле багълы бир чокъ шейлер косьтерильмекте. Эбет, шу макъалени азырламакъ ичюн муэллиф 2009 сенеси Акъмесджитте нешир этильген баягъы хаджимли «Библиографик косьтергич» китабыны къуллангъандыр [2]. Табий, ишбу «Косьтергич»нинъ Я.Н. Байбуртлы акъкъында макъаленинъ ишленмесине де буюк дестеги корюнмекте. Бойле инджеден ишленген «Косьтергич»лер не къадар чокъ ве мундериджели олсалар, къырымтатар филологиясы, тарихи ве медениети де о дереджеде инджеден ве темелли шекильде огрениле билир.
Бугуньде исе, кене Я.Н. Байбуртлы иле багълы ич белли олмагъан янъы бир сюрю парчалар, хаберлер малюматлар мейдан алмакъта. Эм де ялынъыз Я.Н. Байбуртлынынъ кенди язылары иле багълы олмайып, терджимеихалы иле де багълыдырлар. Бу ве бойле терджимеихаллар, биография материаллары ве библиографиялар ве бинъ-бир тюрлю дигер малюматлар ве эдиплеримизнинъ эсерлери озь вакътында ишленип басылсайды, бугуньде ильмий омрюмиз бам-башкъа оладжакъ эди, табий… Бугуньде къалындан-къалын том-том, джылт-джылт ильмий-медений ве тарихий вариетимиз инглизджеге чеврилип, дюльберчик нешир этилип дюньянынъ энъ буюк, энъ мешхур кутюпхане ве архивлерини яраштыраджакъ ве Къырымымызнынъ бинъ йыллыкъ миллий цивилизациясыны, миллий вариетини къорумакъ, огренмек ве осьтюрмек ичюн хызмет этеджек эди… Меселя, Бугуньде аджайип инсанымыз, филолог мутехассысымыз Лиля Сеитхалилова инглиздже классикадан догърудан-догъру къырымтатарджагъа романлар терджиме эте [3]. Бу кетишат девам эттирилип кенишлетильсе, дигер узман ве мутехассысларымыз да къошулса, меселя, алманджадан догърудан-догъру къырымтатарджагъа классик эсерлер чеврильсе, умумен бедий эдебиятымыз, медениетимиз гузель теджрибелер къазаныр ве буюк нетиджелер кетире билир. Ве Лиля ханым тамам бу ве бойле меселелерни де тедкъикъ этмеге огърашмакъта [4].
Инглиздже дедигимизде, тарихимизде меракълы эсаслар булунмакъта: «1916 сенеси апрельнинъ 14-нджи куню Багъчасарайгъа Ингильтеренинъ Русиедеки эльчиси сэр Джордж Уильям Бьюкенен дженаплары Ялтадан авдет идеркен, аилесиле бирликте тешриф буюрып, къач саатлар къалмыш ве бу эснада Хан-Сарайны, Чуфут-Къалени, Азиз-Текиесини зиярет итмиштир. Шехэр галавасы муавини М.М. Дремджи ве управа азасы Джелял эфенди Меинов оны селямламыштырлар. Эльчини Багъчасарай мусульманлары намындан хатип Хаджы Эмир эфенди селямлады. Ингильтере эльчисине Хан-Сарайда зияфет верильди» [5]. Бу зияфетте нелер акъкъында къонушылды, насыл бир медений алякъалар тизильмесине ёл ачылды, белли дегиль…
ДЕВАМЫ ГАЗЕТАДА
Исмаил Асаногълу КЕРИМ
«Янъы дюнья» №11(1653) 25.03.2022
Подробности подписки