Статья посвящена одному из первых путеводителей по Крыму.
Ана-юртумыз Къырым дюньянынъ чешит ерлеринден келип кеткен сеяатчыларнынъ дикъкъатыны эвель-эзельден джельп этип кельген.
Меселя 1332 сенеси арап сеяатчысы Ибн-Батутта (1304-1377) Къырымнынъ Керич, Кефе, Судакъ, Солхат киби шеэрлерини кезерек, ярымада ве онынъ халкъы акъкъында пек меракълы ве къыйметли къайдлар язып къалдыргъан эди. 1665-1667 сенелери арасында дигер тюрк сеяатчысы Эвлия Челеби (1611-1682) Къырымны ве этрафтаки диярларны долашып, озюнинъ мешур ве чокъ джылтлы «Сеяхатнаме» китабында Къырымнынъ эалиси, задекян ве ханлары акъкъында пек кениш малюмат берген эди.
Ханлыкъ девринде олсун, Къырым Русиеге къошулгъандан сонъ олсун, ярымадагъа келип кеткен даа бир чокъ эльчи, сеяатчы ве языджы Къырымнынъ тарихы, этнографиясы, табиаты акъкъында бир чокъ макъале ве китап нешир эткенине бакъмадан, Швейцария асыллы туджджар ве сеяатчы Шарль (толу ады – Шарль Генри Габриэль) Монтандоннынъ (догъгъан ве вефат эткен сенелери тахминен: 1795-1845) ады айрыджа дикъкъаткъа ляйыкътыр. Чюнки о Къырым акъкъында нешир этильген ильк къылавуз китабынынъ муэллифи ола.
Ш. Монтандоннынъ терджимеийалы аля даа тафсилятлы суретте огренильмеди. Тедкъикъатчыларнынъ малюматларына коре, Ш. Монтандон даа йигитлик чагъында Русиеге кочьмеге къарар ала ве къарарнен 1821 сенеси Одесса шеэрине келип ерлеше. Мында о мермер ве таш оджакълары ачып, Русие боюнджа сатыш ишлеринен огърашкъан бир ширкет ача. Бунынънен берабер бир иш адамы оларакъ о заманлары Авропада артыкъ кенишлеп башлагъан туристик саасына да дикъкъат айырып башлай. Бу ишлерни кенишлетмек ве осьтюрмек макъсадынен о 1831-1833 сенелери Къырымгъа келип, оны бойдан-бойгъа кезип огрене. Шу тиджарий сеяат вакътында Къырымнынъ тарихы ве о девирдеки вазиетинен, ерли эалининъ омюринен таныш ола ве Одессагъа къайтып кельгенден сонъ франсыз тилинде «Къырым бойлап сеяатчынынъ къылавуз ребери» серлевалы китап бастырып чыкъарта. Къырымшынасларнынъ фикирлерине коре, Монтандоннынъ шу къылывуз реберининъ эмиети М.А. Сосногорованынъ «Къырым бойлап къылавуз ребери» (ильк нешири – 1871 с.) ве Е.Л. Марковнынъ «Къырым очерклери» (1872 с.) киби мешур китапларынен бир сырададыр…
ДЕВАМЫ ГАЗЕТАДА
Айдер ЭМИРОВ
«Янъы дюнья» №5(1647) 11.02.2022
Подробности подписки
Инстаграм