В статье рассказывается об интервью, которое было взято у крымского эколога Ленура Баева. Он поднимает вопросы сохранения экологии Крыма.
Сонъки вакъытлары дюньяда табиат афатларынынъ сайысы чокълашты. Ватанымызда да бу йылы бир талай ерни сув басып, адамларнынъ мал-мулькюне ве сагълыгъына зарар кетирди. Атта бир къач адам эляк олды. Бойле буюк акъибетлернинъ себеби тек сагъанакълардамы, я да адамларнынъ табиаткъа къаршы япкъан янълыш арекетлери де бунъа тесир эттими? Бу ве башкъа меселелерни эколог Ленур (Эльнур) Баев иле музакере эттик.
Ленур Баев Новороссийск шеэринде догъды. Анда мектепни битирип, Краснодарда Кубань девлет технология университетининъ этраф муитни къорчав болюгинде окъуды. 2000 сенеси эколог Къырымгъа келип, Табиатны къорчалав комитетинде чалышты. 2014 сенесинден Экология назирлигинде фаалиетини девам эттирди. Шимди о биналар, копюр ве ёлларнынъ къурулмасы, газ ёлу ве сув агъларынынъ кечирильмеси эснасында араштырмалар кечирип, табиатнынъ къорчаланмасыны теминлей.
– Ленур агъа, не ичюн экологиянен мешгъуль олмагъа къарар бердинъиз?
– Экология меним ичюн пек меракълы бир саа. «Эко» юнан тилинден эв, «логия» исе илим киби терджиме этиле. Миллетимизнинъ аятында да эв эмиетли бир ер тута. Экология меселеси пек кениш ве меним макъсадым – адамларнынъ табиатымызгъа саип чыкъмаларында ярдымджы олмакътыр.
– Кечкен айларда ягъмур чокъ олгъаны ичюн базы шеэрлерни сув басты. Бильхасса, Ялта ве Керич энъ чокъ зарар корьди. Бу ал оларнынъ янълыш ерлешмесинен багълы ола билеми?
– Сув басувы акъкъында айтсакъ, бу ерде учь меселени козьде тутмакъ керек — геология, физика ве иляхият. Къартана-къартабаларымыз бизге даима къыямет куню акъкъында айта эдилер. Шимди биз онынъ кучюк аляметлерини коремиз.
Экология адамнынъ дюньябакъышынен багълы. Адам олгъан шейлерни корип, бирден ибрет алмай. Япкъан шейлернинъ акъибетлерини корип, кене де тек бугуньки кунни тюшюне, келеджекни акълына кетирмей.
Якъында, меселя, Албатны да сув басты. Анда 1940-1950-нджи сенелери Бельбек ве Къачы озенлери тюзлештирильген эди. Эвель бу озенлернинъ бир къач еринде бурулыш бар эди. Коммунистлер бу озенлерни тюзлештирген сонъ, сувнынъ акъынтысы шиддетли олды. Бу джаиллик ве илимсизликтен япылгъан бир шей. О вакъытлары ерли халкъ андан сюргюн этильгени ичюн, бу ерлер саипсиз къалды.
Ялтада бутюн эски чокъракълар къапатылгъан эди. Адамларны, къырымтатарлар о ерлерни зеэрлеп кеттилер, деп алдаткъан эдилер. Ве ер астындаки топракъ даа зияде чёкти. Шимди Ялтадан Алуштагъа къадар бир техноген фелякет укюм сюре. Эвельден бу топракъларда ер йылышмасы (оползни) чокъ ола эди. Алушта больгесине кирген Дегирменкойден (Запрудное) Фороскъа къадар бойле ерлер чокъ. Дегирменкойде балабан Шархин оджагъы бар. Анда да адамлар патламалар япа-япа буюк бир чатлакъны ачтылар.
Меселя, Кореизде Самота платосы бар. Анда яшагъан халкъымыз озь топракъ участкаларыны узата. Амма анда йылгъалар бар. Адамлар о ерлерни чёплюкнен толдурып, топракъларыны кенишлетелер. Амма Аллах бу ерлерни не ичюн яратты? О ерлерден сув кече, арыкълар бар.
Ялтада юксек-юксек дагъларда йигирми-отуз къатлы биналар къурула. Эбет, келеджекни тюшюнмейип де, бугуньки куннен яшасакъ, пек кярлы бир къуруджылыкъ. Амма о биналар йыкъылса, не оладжакъ?..
Весиле МЕНУСМАН субетлешти
ДЕВАМЫ ГАЗЕТАДА
«Янъы дюнья» №30 (1620) 6.08.2021