В статье Айдер Эмиров освящает историческую тему самоназвания крымскотатарского народа.
Русие императорлыгъында 1905 йылында юзь берген инкъиляпнынъ нетиджесинде базы сиясий урриет (свободы) илян этильген эди. Шу тарихтан итибарен мемлекетте яшагъан ве тюркий тиллерде лакъырды эткен бир чокъ халкълар къайтадан озь тамырларыны араштырмагъа, къавийлештирмеге урунгъан эди. Табиий ки, къырымтатар халкъы да бу джерьяндан четте къалмады. Атамыз Исмаил Гаспринскийнинъ ве онынъ нешир этип кельген «Терджиман» газетасынынъ фаалиети саесинде етишип чыкъкъан, Санкт-Петербург ве Москва киби Русиенинъ медений ве ильмий меркезлеринде, Тюркиеде ве атта Авропада тасиль алып къайткъан яш языджыларымыз бу меселеге буюк джиддиетнен янаштылар.
Бир асырдан зияде девам эткен тюшкюнлик девринде чарлыкъ мемуриети тарафындан халкъымызгъа миллий адымыз ерине «Къырым мусульманлары» денильгени белли. 19-нджы асырнынъ сонъларында Русиенинъ тюркий тиллерде лакъарды эткен халкъларны «тюрк миллети» сыфаты алтында бирлештирмек тешеббюси ортагъа чыкъты. Амма йигирминджи асырда эдебияткъа кирген яш несиль Алтын Ордудан ве онынъ вариси олгъан Къырым ханлыгъындан тёрегенлерини халкънынъ зеини ве юреклеринде янъыдан джанландырмагъа наиль олды. Русиеде яшамакъта олгъан тюркий халкъларны бельгилемек ичюн «тюрк-татар» ибареси къабул этильген олса, Къырымда асырларджа къулланылгъан «къырымтатар» («татар») анъламлары пекинди.
Миллий шуурымызны (сознание), шу сырада къадимий миллий адымызны ифаде этип Къырымда пекиткен ве дюньягъа бильдирген энъ корюмли эдиплеримизнинъ базы муим эсерлерини окъуйыджыларымызгъа даа бир кере хатырлатып кечмек ерли ве файдалы олур, деп тюшюнем. Амма бойле эсерлернинъ сайысы чокъ, газета саифелеринде исе ер бираз къыт олгъанындан себеп, эксери алда шу эсерлернинъ тек парчаларыны бермекнен кифяетленмеге меджбурмыз.
Янъы девир эдебиятымызда милетимизнинъ ады «къырымтатар» («татар») олгъаныны къайд эткенлернинъ ильк сыраларында шаир ве драматург Усеин Шамиль Тохтаргъазыдыр (1881-1913) булуна.
О кимдир?
(парча)
Дагъда яшар, якъмагъа бир одуны ёкъ,
Сув башында сувдан янмагъан куню ёкъ,
Ашлыкъ сачар, ашамагъа ич уны ёкъ, –
О татарлардыр, Къырымнынъ ерлилери,
О бизлериз, бу ватаннынъ огъуллары[1].
Тохтаргъазынынъ яшдашы олгъан ве 20-нджи асырнынъ башларында Н. Челебиджихан, Дж. Сейдамет, Б. Чобан-заде ве дигерлеринен берабер Истанбулда тасиль алгъан ве «Къырымтатар талебе джемиети»нде фааль суретте иштирак эткен Абибулла Одабашнынъ (1881-1938) «Алтын ярыкъ» серлевалы поэмасы бу джерьянда муим ер тутмакъта.
Алтын ярыкъ
(Парча)
Татарлыкъны джанынъдай сев! Чюнки сен бир татарсынъ,
Яхшы, яман – эр бир алынъ татарлыкъкъа багълыдыр.
О олюрсе – сен де олюр, о яшарса – яшарсынъ,
Яшавынъны севмез исенъ – инсанлыкътан чыкъарсынъ[2]…
Айдер ЭМИРОВ
“Янъы дюнья” №29(1690) июль 30, 2021
ДЕВАМЫ ГАЗЕТАДА