Статья Айдера Эмирова “Национальная литература и идея” посвящена роли писателей в жизни народа, как пример – писатель и просветитель Исмаил Гаспринский и др.
Миллий эдебият ве миллий мефкюре
Чешит инсан топлукъларынынъ миллет сыфатына юксельмесине себепчи олгъан бир сыра амиллер арасында бедиий эдебиятнынъ ери олдукъча муимдир. Амма бедиий эдебият дегенде биз ялынъыз буюк истидат, кениш бильги саиплери, фикир ве талиль джеэтлеринден гъает юксек севиеге котерилип олгъан языджыларнынъ къалемлери астындан чыкъкъан эсерлерни козь огюнде тутмалымыз.
Буюк языджылар халкънынъ тарихына таянаракъ, шу халкъны бирлештирген, онъа келеджекке догъру ынтылмагъа, ёлунда расткеле биледжек къыйынлыкъларгъа, къарсанбаларгъа къаршы даянмагъа, курешмеге кучь-къувет береджек, фикирлер, хусусиетлер ашламагъа наиль олалар. Халкънынъ табиатына хас олгъан менфий чизгилерни эксильтмек, мусбет чизгилерни исе аксине пекитмек, арттырмакъ ичюн ёллар косьтерелер. Оны керекли гъаевий, рухий ве ахлякъий алетлернен теминлейлер.
Шимди бешериет (человечество) микъясында икътисадий ве арбий джеэтлерден энъ къуветли халкъларнынъ ог сырасында булунгъан америкалылар ве инглизлер, чин, рус, япон, франсыз, немсе, тюрк ве саире киби эр бир миллет буюк бедиий эдебияткъа маликтир. Барып да бир де-бир себеплерден долайы юкъарыда анъылгъан халкълардан оларнынъ эдебий хазинелери тутып алынса, бус-бутюн ёкъ этильсе, чокъкъа бармай оларда да миллий инкъыраз юзь береджеги шубесиздир. Мешур франсыз фельсефеджи, икътисадиятчы ве языджысы Сен-Симон (1760-1825) эсерлерининъ биринде: «Эгер де Франция апансыздан озюнинъ 50 энъ белли алим, языджы ве санаатчысыны, 50 энъ корюмли икътисадиятчысыны, 50 энъ белли иш адамыны гъайып этсе, миллет шу саат башсыз ве джансыз бир вуджуткъа чеврилир…», – деп язгъан сёзлери юкъарыдаки фикримни исбатлай беллейим.
Амма муим миллий вазифелернинъ тюбюнден чыкъмагъа икътидары олгъан эдебият ярата биледжек буюк языджылар ич бир халкъта оппадакътан пейда олмайлер эльбет де. Бунынъ узеринде базы халкълар, девлетлер асырларджа буюк кучь, гъайрет ве сермае сарф этелер. Меселя, буюк шаир ве алим Бекир Чобан-заденинъ фикриндже: «Бизим халкъымыз Исмаил Гаспринский киби улу затны бир къач асыр девамында къыдырды ве бекледи…»...
Айдер ЭМИРОВ
«Янъы дюнья» №28(1618) июль 23, 2021 с.
Девамыны «Янъы дюнья»да окъунъыз