Номан Челебиджихан — особая гордость в истории крымскотатарского народа. Его вспоминают как первого председателя правительства, лидера, крымскотатарского деятеля, первого муфтия мусульман Крыма, Литвы, Польши и Белоруссии. Известен также как автор стихотворения «Aнт эткенмен», которое стало национальным гимном крымских татар.

Номан Челебиджихан миллетимизнинъ  тарихында муфти, шаир, языджы, джемаат эрбабы ве сиясетчи оларакъ буюк из къалдырды.
Номан Челебиджихан 1885 сенеси Джанкой тарафта Буюк Сонакъ коюнде Ибраим Челебининъ къорантасында догъды. Онынъ балалыкъ ве осьмюрлик чагъыанда кечти. Онынъ  бабасы Ибраим Челеби Буюк Сонакъ коюнинъ имамы, зенгин топракъ саиби эди.
Номан Челебиджихан Джанкой дживарында ерлешкен Буюк Сонакъ коюнде дюньягъа кельди. Кечкен асырнынъ 70-нджи йыллары бу кой бошалды ве гъайып олды. Кой мектебинде окъуды, ана тили, эдебият, эсап, джогърафия дерслерини эйи огренди. Чокъ йыллардан сонъ Номан Челебиджихан Буюк Сонакъ коюнде мектемнен багълы, олып кечкен  вакъианы «Къарылгъачлар дуасы» адлы икяесинде акс эте.  Кой мектебини битирген сонъ, Акъчора ве Зынджырлы медреселеринде окъуды.

1908 сенеси Османлы девлетине келип, анда Истанбул университетинде укъукъ ве иляхият боюнджа алий тасилини алды. Истанбулда Къырымдан кельген талебелернен бир къач къырымтатар тешкилятыны къурды. Тюркиеде окъугъаны вакъыт Къырым талебелеринен берабер бир къач кере Исмаил Гаспринскийнен корюшти. Сонъра, озь бильгисини теренлештирмек ичюн, Туркиеде, Истамбул мектеплеринде ве университетинде окъуды. 0 девирде Истамбулда окъугъан къырымтатар яшлары, озь ара топлашып, шиирлер окъуй, бири-бирлеринен фикир пайлаша эдилер. Олар Къырымнынъ келеджегини джанландырмакъ ёлларыны тюшюне эдилер.Тюркиеден къайткъан сонъ, базы вакъытларда Исмаил Гаспринскийнинъ эвинде яшады. НоманЧелебиджихан исе яшлар джемиетининъ ёлбашчысы олды. О, озюнинъ ильки шиирлерини Туркиеде окъугъан йыллары дердж этип башлады. 1911 сенеси Номанан да окъугъан БекирЧобан-заденен берабер озьлерининъ шиирлер джыйынтыгъыны дердж этелер. Бу эки истидатлы яш, сонъундан белли олгъаны киби, къырымтатар халкъынынъ федакяр эвлятлары оларакъ танылдылар. БекирЧобан-заде — буюк алим ве шаир, НоманЧелебиджихан исе, девлет эрбабы ве шаир оларакъ, озь халкъына хызмет эттилер.

1912 сенесиНоманЧелебиджихано къувыны битирип, Къырымгъа къайтып келе. 1913 сенеси тасилини Санкт-Петербург психоневрология институтында укъукъ факультетинде девам этти. О вакъытлары бабасы ифляс этти. Санкт-Петербургда парагъа мухтаджо лгъаныичюн, чокъ къыйын ишлерде чалышты. Хусусан, ёлларны ташларнен тёшеди. Бу себептен сыкъ-сыкъ хасталанды. Шаир, джемаатэ рбабы Шевкъий Бекторе Номан Челебиджиханны бойле хатырлады: «Биз 1908 сенеси таныш олдыкъ. О, аркъадашларындан чокъ фаркъ этеэ ди. Гузель, темиз кийине, тертип-низамны севе эди. Юксек ахлякълы, икътисатлы инсан эди. Сигар чекмеди, алкоголь ичмеди. Вакъытны зая сарф этмеди, чокъокъуды, чокъчалышты…».

 Филология илимлери докторы, профессор Исмаил Керимов Номан Челебиджиханнынъ хусусий чизгилерини бойле къайд этти: «Номан Челебиджихан Къырымда биринджи демократик девлет къурды, Парламент къурды, Анаяса тизди. Онынъ ичюн Къырымнынъ келеджеги пек эмиетли эди. Козь огюнъизге кетиринъиз, кучьлю бир парламент, о парламент Анаяса къабул эте. О Анаясада ханымларнынъ акълары эркеклернен мусавий сайыла. Не Тюркиеде, не Френкистанда, не де Алманияда бойле шейлер ёкъ эди. Онынъ ичюн Челебиджиханнынъ япкъан иши бугунь де пек ибретли, нумюневийдир. Эм диний, эм сиясий саада юксек севиели дипломат, стратег, илим адамы эди». Озь халкъына джан-юректен хызмет эте. Лякин, о башлагъан эйи шлернинъ омюри къыскъа олды. 1918 сенеси Номан Челебиджихан Акъярда бастырыкъкъа къапатыла. Арадан чокъ вакъыт кечмеден, вахшийджесине ольдюриле. Онынъ джеседини Къара денъизге ташлайлар. Къырымтатар халкъынынъ улу огълу Номан Челебиджихан, миллий къараман оларакъ, тарихымызда ве халкъ хатырасында эбедий къалды. мирас — асабалыкъ нефрет — ачув федакяр — садыкъ якъаланды — къолгъа алынды.Челебиджихан озюнинъ шиирлеринде къырымтатар яшларыны окъувгъа, терен бильги алмагъа, халкъымызнынъ сербестлиги, бахт-сеадети огърунда курешмеге чагъыра эди. Номан Челебиджихан, даа яш олгъанда, озь халкъыны къорчалаяракъ, онынъ сербестлиги ичюн курешмеге ант эте. «Ант эткенмен» шири къырымтата рхалкъынынъ миллий гимни оларакъ къабул этильди.

Назифе Абибулаева азырлады.






 

Добавить комментарий