Весиле МЕНУСМАН субетлешти
Бугуньде халкъымызны раатсызландыргъан эсас меселелерден бири – топонимика меселеси. Белли ки, чокъусы шеэрлер, дагъ ве къаялар, озен ве голлер эдждатларымыз тарафындан къоюлгъан ве терен мана ташыгъан акъикъий адларындан марум къалды. Бу меселенен огърашкъан ве джемиетке бу проблемни бильдирген семетдешлеримиз бар, лякин шеэр, кой ве табиат объектлери кене де асла келишмеген ве уйдурылгъан сачма бир адлар ташый. Бу мевзу Сеит-Эли коюнде яшагъан джогърафия оджасы Энвер Меджидовны да раатсызландыра ве о бу акъта Instagram ичтимаий агъында язып тура. О, Къырым боюнджа кезинтиге чыкъып, ер адларынынъ манасыны огрене, янълыш адландырылгъан ерлернинъ акъикъий адларыны язып, яшларгъа оларнынъ манасыны анълата.
Энвер Сеит-Эли (шимдики вакъытта Журавки, деп адландырылгъан) коюнде догъгъан. О, даа мектепте окъугъанда, оджалары койнинъ адыны анълатыр экен, кой узеринде турналар отькенлерини айткъанлар. Лякин Энвер буюген сонъ койнинъ акъикъий адыны ве бу аднынъ манасыны огренип, яшларнен ичтимаий агъларда пайлашты.
Яш оджа тек озь коюнинъ адында токъталмай ве Къырымнынъ топонимикасынен меракъланып, башкъа объектлернинъ адларыны да огрене. Келинъиз, онынъ араштырмаларынен якъынджа таныш олайыкъ.
– Энвер бей, сизде топонимикамызгъа меракъ насыл пейда олды?
– Студентлик девринден берли кезинтилерге чыкъмагъа пек севем. Кезинтиге чыкъсанъ, мытлакъа топонимиканы огренип башлайсынъ. Къырым топонимлерининъ чокъусы къырымтатарларгъа аит, яни тюркий адлардыр. Башта бу адлар садедже къулагъыма хош келе эди, шимди исе о я да бу ер нечюн ойле адландырылгъанынен меракъланам. Чюнки эр бир аднынъ терен манасы бар ве топонимлернинъ аман-аман эписи бизим тарихымызгъа, тилимизге ве медениетимизге аиттир. Шу себептен топонимиканы огренгенде тилинъи де огренесинъ. Меселя, Къояш адлы бир голь бар. Не ичюн о Къояш олгъаныны мен эвельден бильмей эдим. Чюнки балалыгъымдан Судакъ шивеси муитинде буюдим. «Къояш» сёзю чёль шивесинде кунеш экен. Я да, меселя, Такъыл адлы бурун бар. Эвель мен «такъыл» не олгъаныны асла бильмей эдим. «Такъыл» – энъ яхшы демек экен. Даа бир мисаль, Сыхтлар деген бир оба бар. О, «сыкъа», яни «сыкъмакъ» сёзюне ошай. Лугъатларда исе «сагълыкъ сиххатлер олсун» деген ибарени расткетирдим. Оны тыраш олгъан эр кишиге айта экенлер. Мен бу ибарени ич бир вакъыт эшитмеген эдим. Къартларымыз биледир, деп сорасам, оларнынъ да хабери ёкъ…
ДЕВАМЫНЫ “ЯНЪЫ ДЮНЬЯ”ДА ОКЪУНЪЫЗ