В материале «Энъ къадирли, сюйген ерим» («Самое дорогое, любимое место») рассказывается о книге известного фольклориста, поэта Керима Джаманакълы, выпущенной Медиацентром им. И. Гаспринского.
«Энъ къадирли, сюйген ерим»
С. СЕЙРАН
Бу куньлерде фольклорджы, эдебиятшынас, шаир Керим Джаманакълы (Решидов)нынъ «Энъ къадирли, сюйген ерим» адлы китабы неширден чыкъты. Китапнынъ кириш сёзюнде эдипнинъ аяты ве фаалиети акъкъында икяе этиле.
Керим Джаманакълы 1905 сенеси Кезлев уездининъ Джаманакъ коюнде чокъ балалы къорантада дюньягъа келе. Ерли мектепни битирген сонъ, Акъмесджит педтехникумында, 1929 сенесинден исе педагогика институтында къырымтатар тили ве эдебияты факультетинде тасиль ала. Шундан сонъ аспирантурада окъуй. 1937 сенеси Къазанда «Къырымтатар халкъ шаири Шамиль Тохтаргъазынынъ ичтимаий-эдебий фаалиети» мевзусында диссертация къорчалай. Онынъ шиирлери башта матбуатта, сонъра айры джыйынтыкъларда чыкъа. Оны Языджылар бирлигине къабул этелер.
Яш алим Акъмесджит пединститутында оджалыкъ этерек, фольклор экспедицияларында иштирак эткен студентлерге реберлик эте. О девирде онынъ «Чынълар ве манелер», «Масаллар» ве дигер китаплары, фольклор мевзусында бир чокъ макъалелери дюнья юзю коре. Дженктен эвель Керим Джаманакълы А. С. Пушкин адына Къырым ильмий-тедкъикъат институтында уйкен ильмий хадими вазифесинде чалыша. Амет Усеиннен берабер «Къырымтатар халкъ масаллары» китабыны дженк башланаяткъан вакъытта – 1941 сенеси июнь айында чыкъа. Эбет, алимнинъ аятында енъишлерден гъайры энишлер де ола тура. Меселя, 1937 сенеси онъа да «халкъ душманы» тамгъасыны урмагъа тырышкъанлар, оны соргъугъа чеккенлер. Амма халкъ оны «акъикъий комсомол шаир», деп къорчаламагъа муваффакъ ола.
Дженк башлангъан сонъ Керим Джаманакълы 361-нджи окъчулар полкы теркибинде урушларда иштирак эте. «Къызыл Къырым», «Красный Крым» газеталарында дженк мевзусында макъалелери, шааирлери басыла. О, Аметхан Султаннынъ къараманлыкълары акъкъында башта газетада яза, сонъра Къазанда «Къырытатар батыры» китабыны чыкъара. 1944 сенеси Керим Джаманакълы А. С. Пушкин адына татар тили ве эдебияты ильмий-тедкъикъат институтынынъ директоры вазифесине тайин этиле. 1944 сенеси апрель айында оны «къырымтатар элифбеси ве имлясына денъишювлер кирсетмек меселелерини огремек, къырымтатар мектеплери ичюн окъув къулланмаларыны чыкъармакъ ишини аль этмек ичюн» Москвагъа ёллайлар. (Худжур шей, дженк вакътында «къырымтатар элифбеси ве имлясына денъишювлер кирсетмек» кимнинъ акълына кельген экен!). Халкъымыз сюргюн олунгъан Джаманакълы Москвада булуна ве о ерден оны энди Ташкентке ёллайлар. О, М. Горький адына Самаркъанд пединтситутында озьбек тили ве эдебияты кафедрасында доцент олып чалыша. Лякин, чокъкъа бармай, дженкнинъ башында эвакуация олунгъан аилесине къавушмакъ ичюн, Татаристангъа кете. О ерде Алабугъа педагогика институтында доцент олып чалыша. Сонъра омюрининъ сонъунадже эдебият кафедрасынынъ мудири вазифесинде чалыша. Эдип 1965 сенеси вефат эте…
ДЕВАМЫНЫ «ЯНЪЫ ДЮНЬЯ»ДА ОКЪУНЪЫЗ